Ci teniamo alla tua privacy. Usiamo i cookie per migliorare la tua esperienza di navigazione e ricordare le tue preferenze. Maggiori info qui. Registrandoti o accedendo al sito accetti espressamente le norme sulla privacy riportate in questa pagina
Nois bi tenimus a sa privatesa tua. Impreamus sos cookie pro megiorare s’esperièntzia de navigatzione e sas preferèntzias tuas. Agatas prus informatziones inoghe. Marchende·ti o intrende in su situ atzetas sas normas in vigèntzia subra sa privatesa marcadas in custa pàgina

Crònaca curtza de su patrimòniu buscaritzu sardu - parte 2

Su 6 de abrile de su 1768 su Suta Logutenente de Artillieria De Buttet cumpilat una relata in cantu a s’istadu de sas forestas de s’Ìsula cun s’idea de risparmiare in sos gastos de linnàmene, semper netzessàriu a s’esèrtzitu piemontesu: “Relation sur la qualité, et quantité des bois, qui sont sur les côtes du Royaume de Sardaigne, faite par M. le Souslieutenant d’Artillerie De Buttet, envoyée à la Cour le 6 Avril 1768” (AIC, Segr. de Istadu, Sèrie II, Vol. 1280). Sa viabilidade metzana de sa Sardigna tzentrale movet De Buttet a si cuntzentrare subra sos padentes prus probianos a sa marina.

In custu documentu s’inditant sos litos de sa Sardigna de costera: su Monte de Buddui (Sarrabus); su Monte de Quadazone (Barì – Tertenia); sos Montes intre Orosei e Thiniscole; sa Badde de su frùmene Lìscia (Gaddura); sa Badde de Vighedo (Monte Candela – Lungoni); sa Nurra (Tàtari – Salighera); Crastu d’elittus (Bosa – Biddanoa Monteleone); su Monte de Iscanu; su Monte de Frùmini Majori; Perda sterria e Mitza s’Orcu (Domus de Maria); Monte Arbo e Monte Nieddu (Pula).

Su 15 de martzu de su 1800 bidet sa lughe unu testu anònimu, tituladu “Discorso istorico politico legale
dei boschi e selve nel Regno di Sardegna
”. Promores de custa òpera ischimus chi, a sos tempos, sa superfìtzie forestada -  in pare a cussa a matedu e a cussa non coltivada -  in Sardigna assummaiat a 800.000 ètaros (Segr. Ist. Vol. 828).

S’Anònimu denùntziat puru sas càusas printzipales de su malu guvernu de su patrimòniu buscaritzu sardu: S’abbruciano tuttodì e s’incendiano i boschi, e le tenute di terreno imboschito, e non di rado anche selve intiere, si tagliano fuor di regola e fuor di tempo gli alberi, e non si sostituisce mai, si sradicano e si svellono le piante a capriccio, e senz’alcun ritegno, badando soltanto a godere d’una utilità presente e non pensando alla posterità, ed ai bisogni futuri”.

S’isperdìtziu de su patrimòniu forestale sardu tenent duncas neghes esternas e internas. Custas ùrtimas si ligant a sas tipologias de isfrutamentu de sos logos e sunt: su narbonare, su pastorigare e sos fogos. A onni modu sas primas, in gravidade e fortilesa, sobrant de meda sas segundas.

A fàghere narbones o narbonare fiat a “disboscare e dicioccare interamente una certa superficie, e nel dissodarla pratica detta appunto del «fare narboni») per coltivarvi grano o, più frequentemente, orzo, per 2-3 anni; in quest’ultimo caso le aree messe a coltura erano denominate più propriamente orzaline. Le piante forestali venivano abbattute e ridotte in cenere e con questa si fertilizzava il terreno” (Beccu). Custa pràtica daiat una produtzione de trigu a una e mesu in prus de sa normale, dòpia pro s’òrgiu, ma una borta sessada sa fertilidade de su tretu laoradu, custu beniat isbandonadu, faghende crèschere gasi sa superfìtzie de sas àreas deforestadas.

Pro esempru su padente de “Mata Sindia”, su chi a sos primos de su ‘800 s’isvilupaiat pro 1280 ètaros,  promores de su narbonare oe est una zona de pàsculu, apena arboradu. In custas cunditziones s’agataiat a partire dae sa segunda metade de su de XIX sèculos.

S’atividade pastorale si espressaiat in sos sartos, logos de buscu, sende chi giai in sa Carta de Logu (CXXXVII) resurtaiat  proibidu pàschere a curtzu de s’habitacione, francu pro sos porcos rudes e sas berbeghes in sa muta chi andaiat dae su primu de Trìulas e su primu de Santugaine.

Oriolu ùnicu de sos allevadores, res de sa foresta, fiat cussu de campare sa roba. Su capitanu de vascellu Albini, su 9 de freàrgiu de su 1824, alleghende de sa Cummenda de Santu Lenardu,  afirmat chi sos bacàrgios “allorquando non vi è sufficiente pascolo per le foreste atterrano anche quelle piante che si trovano coperte dell’ellera e approfittano di quelle poche foglie.....Si contano già 4000 più ceppi d’alberi abbattuti”, acusende pro s’impoberimentu de su litu, “il pascolo continuo delle vacche”, “non contente di distruggere le piccole piante che appena nascono”. (AIC Segreteria de Istadu, sèrie II. V. 1280. Relatzione
Albini de su 9.2.1824)

In Sardigna sas framas s’impitaiant comente istrumentu colturale ma fintzas comente arma de vindita e de tìrria. In sa Carta de Logu a brusiare istudiosamente una domo abitada fiat sententziadu cun sa morte (“fagherillu arder”, cap.46). Su chi poniat fogu imbetzes a “lavori messadu, over a messari, a vingia, over a ortu” a chimbanta liras de machìtzia -  in prus de su dannu -  e “si non pagat issa, over attiri pro see, saghitsilli sa manu destra” (cap. 47).

In su 1832 sas biddas de Gavoi, Mamujada, Fonne, Nule e Benethuti si fiant avolotadas contras a sas privatizatzione de sas terras, ingendrada dae s’Editu de sas Cungiaduras (6-10-1820). In s’ùrtimu tzentru s’est postu unu fogu mannu chi at duradu ses dies e ses notes, segrestende bìngias, tancas e buscos e minetzende pro finis fintzas a su burgu matessi.

Sighit

A incuru de Antoni Flore

Foto de Marco Solinas

 

castanza



Condividi l'articolo: Condividi

Newsletter

Iscriviti alla newsletter per rimanere aggiornato sulle ultime iniziative. Terms and Condition
Joomla Extensions powered by Joobi

In sardu deo? Semper, cada die, a fitianu!

“IN SARDU DEO? SEMPER, CADA DIE, A FITIANU!‟

Dae s'archiviu de s'ULS Meilogu

  • Comune de Bessude: Mesuras urgentes de solidariedade alimentare

          COMUNE DE BESSUDE     Cun sa delìbera n. 73 de su 03.12.2020, sa Giunta Comunale at istabilidu sos critèrios de adotare sas mesuras urgentes de solidariedade alimentare sa chi at a èssere garantida per mesu de...

  • Boruta - Avisu pro Bonus ìdricu

  • NOAS. Cherèmule andat a su tzìnema

    NOAS. Cherèmule andat a su tzìnema S’Assessoradu a sos Servìtzios Sotziales de sa Comuna de Cherèmule, organizat pro sa die de giòbia 27 de nadale 2018 “Cherèmule va al Cinema”, chi at a permìtere a...

  • Milli mortos

    S’istatìstica aberit sos giornales de oe. «Milli mortos (La Nuova) in ùndighi meses, cun una crèschida de sos detzessos in custu ierru. Ma b’at unu datu positivu. Sa cursa de su contàgiu paret...

  • Sa rivolutzione casteddaja

    Mancari su tratadu de Londra- in ue su Regnu de Sardigna s’est tzèdidu a sos Ducas de Savòia, prìntzipes de Piemonte - siat de su 1718, sa falada cuncreta de sos amministradores piemontesos in...

  • Tiesi - Isgàviu TOSAP

  • ELETZIONES COMUNALES BESSUDE - AVISU

        COMUNE DE BESSUDE PROVÌNTZIA DE TÀTARI ELETZIONE DERETA DE SU SÌNDIGU E DE SU CONSÌGIU COMUNALE DE SU 25/26 DE SANTUGAINE 2020 UFÌTZIU ELETORALE   SI DAT A ISCHIRE CHI: PRO LOGRARE SOS...

  • S'orìgine de su topònimu "Cherèmule"

    S’orìgine de su nùmene de sa bidda de Cherèmule, cale est? Su faeddu est tzitadu in diversos paperis de sa Sardigna medievale, comente sos condaghes, documentos amministrativos e registros...

  • Primas pàginas: 09/10/2014

      Bonas dies. «S'atòngiu podet isetare»: lu bidimus acarende·nos a sa ventana, ma finas lende in manos s'editzione de oe de L'Unione Sarda. «Istajone sena agabbu in Gaddura e in Crabonaxa in ue sos...

  • Arantzos in buca a sos pitzocos in iscola

    martis 2/2/21 Sa Sardigna abarrat galu in colore de arantzu ca, comente tìtulat La Nuova, «Su Tar non disinnat». «Su presidente de su Tar deviat disinnare 24 oras a como, ma at rinviadu a oe sa...

Cerca nel sito

Sardegna, terra unica: attrazioni da visitare

  • Museo archeologico (Olbia)

    Il Museo illustra la storia della città antica e del territorio di Olbia, dalla preistoria al secolo XIX, con particolare riferimento alle fasi fenicia, greca, punica e romana dell'area urbana e...

  • Pinacoteca Nazionale di Sassari

    Il museo si trova all'interno dell’ex Collegio gesuitico del Canopoleno, storico edificio nel centro di Sassari. La Pinacoteca ospita le importanti collezioni d’arte Tomè e Sanna, oltre a un certo...

  • Giardino Sonoro Pinuccio Sciola (San Sperate)

    Un museo all’aperto per conoscere il genio e l’arte di Pinuccio Sciola. Il Giardino Sonoro è un luogo che custodisce pietre megalitiche, pervaso dal profumo degli agrumi. Uno spazio artistico senza...

  • Museo casa Deriu (Tresnuraghes)

    L’edificio che ospita il museo è conosciuto come casa Deriu, dal nome del suo ultimo proprietario. Conserva al suo interno parte degli arredi originali lasciati dagli antichi proprietari e una...

  • Nuraghe Arrubiu (Orroli)

    Si tratta del nuraghe più grande della Sardegna e l'unico con cinque torri, tra quelli finora indagati. Viene chiamato Gigante rosso, arrubiu in sardo, per il caratteristico colore rosso dei licheni che...

Dal nostro archivio

Seguici su WhatsApp e Telegram

Unisciti ai nostri canali WhatsApp e Telegram per ricevere gli aggiornamenti di Àndala noa (Info)

Seguici sui nostri canali

Scarica Àndala App

Android apk download

Con la cultura si possono fare grandi cose